Το σπήλαιο του Ευριπίδη στη Σαλαμίνα

Ο Ευριπίδης (480 π.Χ. - 406 π.Χ.), υπήρξε τραγικός ποιητής και ένας από τους τρεις μεγάλους διδάσκαλους του αττικού δράματος στο αρχαίο ελληνικό θέατρο. Καταγόμενος από τη Φλύα, δήμος της Κεκρωπίας (σημ. Χαλάνδρι) λέγεται ότι γεννήθηκε στην Σαλαμίνα την ημέρα της ναυμαχίας όταν ο Αισχύλος αγωνίζονταν ως πρόμαχος άνδρας ο δε Σοφοκλής ως έφηβος που έσερνε το χορό των επί το τρόπαιο επινικίων. Το γένος του ποιητού δεν ήταν επιφανές όπως των άλλων τραγικών. Γονείς του φέρονται ο Μνήσαρχος και η Κλειτώ την οποία ο Αριστοφάνης σκώπτει ως λαχανοπώλη (Αχαρν.480, Ιππ.19). Ο Ευριπίδης έζησε σε εποχή ακμάζουσα, τον χρυσό αιώνα του Περικλέους. Κατά τον Φιλόχορο ο ποιητής έτυχε επιμελημένης αγωγής, σε συμμετοχή του σε εορτές του δήμου του, έγινε πυρφόρος του εκεί λατρευομένου Ζωστηρίου Απόλλωνα σε δε αγώνες έλαβε μέρος στο παγκράτιο και στη πυγμήν όπου και νίκησε ακόμη και στους Παναθήναιους γυμνικούς αγώνες. Γρήγορα όμως απαρνήθηκε τον αθλητισμό και μίσησε τους αθλητές διότι κατά τον ίδιον "κακών γαρ μυρίων όντων καθ΄ Ελλάδα, ουδέν κάκιον έστιν αθλητών γένος" (Αποσπ.284). Η ανασκαφή του «Σπηλαίου του Ευριπίδη» στη περιοχή Περιστέρια Σαλαμίνας πραγματοποιήθηκε από τον επίκουρο καθηγητή Προϊστορικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Γιάννο Γ. Λώλο. Οι ανασκαφικές έρευνες διενεργήθηκαν κατά το χρονικό διάστημα 1994 - 1997 με τη συμμετοχή αρχαιολόγων, σπηλαιολόγων και φοιτητών αρχαιολογίας. Οι ανασκαφικές αυτές έρευνες ενισχύθηκαν οικονομικά από διάφορους φορείς καθώς και από το Δήμο Σαλαμίνας. Το σπήλαιο βρίσκεται κοντά στον Όρμο Περιστέρια, ένα από τα καλλίτερα αγκυροβόλια, στο νοτιότερο σημείο της Σαλαμίνος. Εντελώς αθέατο από την ακτή, έχει στενότατη είσοδο, ευρισκόμενη στην απότομη πλευρά ενός επιβλητικού ασβεστολιθικού όγκου, σε υψόμετρο 115 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Το φυσικό βραχώδες άνδηρο (πλάτωμα) της εισόδου του, λουσμένο στο φως, σε ένα επίπεδο κυριολεκτικά «μεταξύ ουρανού και γης», προσφέρει εκπληκτική θέα προς την θαλάσσια έκταση του Σαρωνικού, με την τοπιογραφία της Αίγινας, της χερσονήσου των Μεθάνων και της Τροιζήνος. Στο πλάτωμα της εισόδου φτάνει κανείς σε διάστημα είκοσι περίπου λεπτών από την ακτή ακολουθώντας ένα αρχαίο μονοπάτι και προσπερνώντας μία πηγή νερού που χρησιμοποιούνταν και στα αρχαία χρόνια, καθώς και το Ιερό του Διονύσου. Το σπήλαιο έχει συνολικό μήκος (47) μέτρων περίπου και περιλαμβάνει (10) θαλάμους. Το στόμιό του είναι αρκετά στενό και οδηγεί στους θαλάμους ακολουθώντας οφιοειδή πορεία για 17,5 μέτρα. Το εσωτερικό του, χωρισμένο από ένα σταλαγμιτικό παραπέτασμα σε δύο μέρη, ένας κατασκότεινος λαβύρινθος από μικρούς θαλάμους με χαμηλή οροφή, διαδρόμους, σύριγγες και άπειρες κόγχες. Με την ιδιάζουσα μορφολογία και ατμόσφαιρά του, ζωντανεύει την περιγραφή του σπηλαίου του μεγάλου τραγικού στη Σαλαμίνα από τον Ρωμαίο Aulus Gellius: “δυσάρεστο και τρομακτικό”. Από την έρευνα και τα ευρήματα, αποδείχτηκε η λειτουργία του σπηλαίου κατά την διάρκεια (6) διαφορετικών περιόδων της Ελληνικής Προϊστορίας και ιστορίας, συγκεκριμένα κατά την Νεώτερη και Τεική Νεολιθική, την ΄Υστερη Μυκηναϊκή, την Κλασική, την Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορική εποχή και κατά την Φραγκοκρατία. Από τα ευρήματα δεν έλειψαν και τα αντικείμενα ιδιαίτερης αξίας όπως ένα κοντό μυκηναϊκό ξίφος από χαλκό καθώς κοσμήματα και νομίσματα της Ελληνορωμαϊκής και της Φραγκοκρατίας, επίσης ευρήματα νεολιθικής εποχής όπως κομμάτια αγγείων διαφόρων σχημάτων και πέτρινα εργαλεία από (πυριτόλιθο και οψιδιανό λίθο) που προμηθεύονταν από τη Μήλο. Με τις ανασκαφές του 1996 βρέθηκε μελαμβαθής σκύφος, μερικώς σωζόμενος με το όνομα του Ευριπίδη στην εξωτερική πλευρά του. Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε και για λατρευτικούς σκοπούς. Αναφορές για το σπήλαιο, όπου ο Ευριπίδης αποσυρόταν για να γράφει τα έργα του, υπάρχουν σε κείμενα (4) αρχαίων συγγραφέων: 1. Σε έργο του Φιλοχόρου, συστηματικού και αξιόπιστου ιστορικού του πρώϊμου 3ου αιων. π.Χ. 2. Σε έργο του Σατύρου, Έλληνα συγγραφέα που έζησε στην Οξύρυγχο της Άνω Αιγύπτου κατά τον 3ο ή 2ο αιων. π. Χ. 3. Σε βιογραφικό κείμενο της ύστερης Ελληνικής Αρχαιότητας, με τον τίτλο Γένος Ευριπίδου και Βίος, ανώνυμου συντάκτη. 4. Σε κεφάλαιο του βιβλίου Noctes Atticae (Αττικές Νύκτες) του Aulus Gellius, Ρωμαίου συγγραφέα των μέσων του 2ου αιών. μ. Χ. , ο οποίος μάλιστα περιγράφει το σπήλαιο και δηλώνει ότι το επισκέφθηκε, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα. Ο μελαμβαφής σκύφος με το όνομα του Ευριπίδη