Μερόπη Τζούφη | Κάπνισμα & ηλεκτρονικό τσιγάρο.

Ολόκληρη η ομιλία:

Αγαπητοί συνάδελφοι και συναδέλφισσες,

Συζητούμε σήμερα το νομοσχέδιο του Υπουργείου Υγείας που εισηγείται ρυθμίσεις που αφορούν στον τομέα παραγωγής και διακίνησης καπνικών προϊόντων – δηλαδή ενός σημαντικού τομέα της ελληνικής οικονομίας.

Πιο συγκεκριμένα με το εν λόγω νομοσχέδιο δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση του λαθρεμπορίου, καθιερώνεται έναισορροπημένο (παρά τις διατυπωθείσες αντιρρήσεις ή επιφυλάξεις) απλό, αξιόπιστο και πλήρες σύστημα αδειοδότησης, προβλέπεται η επανεξέταση των αδειών των καπνοβιομηχανιών εντός έτους και επιχειρείται ο ορθός έλεγχος διακίνησης των καπνικών και του εξοπλισμού παραγωγής, με την πρόβλεψη και μεταβατικών διατάξεων συμμόρφωσης..

Παράλληλα, η συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία εμπεριέχει και διατάξεις που αναφέρονται στη σφαίρα της προστασίας της δημόσιας υγείας, δηλαδή στο  ενεργητικό και παθητικό κάπνισμα, με επέκταση και στο ηλεκτρονικό τσιγάρο,αποτελώντας ουσιαστικά υιοθέτηση σχετικής ευρωπαϊκής οδηγίας στην κατεύθυνση εναρμόνισης του σχετικού πλαισίου με αυτό των υπόλοιπων χωρών-μελών της Ένωσης.

2. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ & ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ

Λόγω της ιατρικής μου ιδιότητας θα εστιάσω κυρίως στις νέες ρυθμίσεις για το κάπνισμα, οι επιβλαβείς συνέπειες του οποίου είναι περισσότερο ή λιγότερο γνωστές. Στο μακρύ κατάλογο των επιπτώσεων βρίσκονται μια σειρά από πολύ σοβαρά χρόνια προβλήματα και ασθένειες για τους καπνιστές,  καθώς και αυξημένη θνησιμότητα.

Η χώρα μας είναι η πρώτη σε αριθμό καπνιστών στην Ευρώπη - με το 1/3 του πληθυσμού να καπνίζει (κυρίως άνδρες, αλλά με διαρκώς αυξανόμενη τη συμμετοχή των γυναικών), ενώ η απαγόρευση σε συγκεκριμένους κλειστούς χώρους καταστρατηγείται συστηματικά.

Μια σημαντική επίσης παράμετρος που υποβαθμίζεται συστηματικά είναι αυτή του παθητικού καπνίσματος, δηλαδή η εισπνοή καπνού από τα τσιγάρα που έχουν καπνιστεί ή καπνίζουν γύρω μας, που ρυπαίνουν έναν κλειστό χώρο (από την εκπνοή του καπνιστή και από ένα αόρατο τοξικό μείγμα το οποίο προσκολλάται και παραμένει στα μαλλιά, στα ρούχα και στα αντικείμενα του χώρου).

Ως παιδίατρος – παιδονευρολόγος αναφέρω ενδεικτικά πως το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο αποβολών, πρόωρου τοκετού και λιποβαρών νεογνών, ενώ αποδεδειγμένα οδηγεί σε σοβαρή μικροκεφαλία με αποτέλεσμα τη γέννηση παιδιών με πολύ αυξημένο κίνδυνο νευροαναπτυξιακών προβλημάτων (λιγότερο ή περισσότερο σοβαρών, όπως νοητική υστέρηση, σύνδρομο ελλειμματικής συγκέντρωσης, μαθησιακά προβλήματα κλπ). Επιπρόσθετα η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα των γονιών, στη νεογνική και βρεφική ηλικία, αυξάνει τον κίνδυνο αιφνιδίου θανάτου, σοβαρών λοιμώξεων του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού, εμφάνισης ή επιδείνωσης του βρογχικού άσθματος, νευροαναπτυξιακών προβλημάτων κ.α. Πιο μακροπρόθεσμα φαίνεται ότι αυξάνει (σε ποσοστό 20%) η πιθανότητα για μεταγενέστερη εμφάνιση καρδιοπαθειών, πνευμονοπαθειών και διαφόρων τύπων καρκίνου. Γι’αυτό και βιβλιογραφικά αναφέρεται το πολύ δραματικό νούμερο ότι 150.000 παιδιά πεθαίνουν ετησίως από το παθητικό κάπνισμα.

Σε αυτό πρέπει να αναφερθούν και τα στοιχεία του ΠΟΥ, από έρευνα σε 192 χώρες που αναφέρουν πως ο αριθμός των θανάτων των ενηλίκων που προκαλεί η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα αγγίζει τους 600.000 ετησίως:

379.000 από ισχαιμική καρδιακή νόσο,

165.000 από λοιμώξεις του αναπνευστικού,

36.900 από άσθμα,

21.400 από καρκίνο του πνεύμονα.

Και δυστυχώς τα στοιχεία καταδεικνύουν πως το 28% των Ελλήνων εκτίθεται στο παθητικό κάπνισμα στο σπίτι, ενώ το 79% υποχρεώνονται να καπνίζουν τον καπνό των άλλων σε δημόσιους χώρους, όπως στην εργασία και σε χώρους διασκέδασης.

Συνεπώς, στόχος μας πρέπει να είναι αφενός η τήρηση του υπάρχοντος νόμου (από το 2008) – το οποίο παραβιάζεται συστηματικά σε δημόσιους και ιδιωτικούς κλειστούς χώρους – πιθανόν και με αυστηροποίηση του πλαισίου του (συμφωνήσαμε όλοι για μια ξεχωριστή συζήτηση επ’αυτού) -  αφετέρου και η αλλαγή της κουλτούρας και του επιπέδου συνείδησης γύρω από το κάπνισμα καθαυτό.

Αν θεωρούμε πως μονοσήμαντα, με την ποινικοποίηση και την απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς χώρους  μόνον – και να αναφέρω πως υπάρχουν και εισηγήσεις για απαγόρευση σε ανοιχτούς χώρους όπως για παράδειγμα στις παιδικές χαρές – ή και με την αύξηση της τιμής του καπνού (ως τιμωρητικά λύτρα), θα μπορέσει να επιλυθεί το πρόβλημα, το στοίχημα δεν θα κερδηθεί.

Αν όμως παράλληλα επικεντρωθούμε και στη συνέχιση και διεύρυνση μιας σοβαρής αντικαπνιστικής καμπάνιας  – με έμφασηκαι στην απεξάρτηση (σεβόμενοι φυσικά τους εξαρτημένους καπνιστές που διατηρούν το ιδιωτικό δικαίωμα στην επιλογή τους), με διαθεσιμότητα ειδικών ιατρείων και αξιόπιστων μεθόδων και προσβάσιμων προιόντων (υπάρχουν πολύ σοβαρές προσπάθειες στην κατεύθυνση αυτή με πρωτεργάτη την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρία και τον καθηγητή Κο Μπεχράκη), αλλά και πρωτίστως με πριμοδότηση της πρόληψης, τότε ίσως  να μπορέσουμε να μιλήσουμε για μια επιτυχημένη πολιτική απέναντι στο κάπνισμα και τις καταστροφικές του συνέπειες.

Και στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφέρω κάποια ελπιδοφόρα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, σύμφωνα με τα οποία τα τελευταία 7 χρόνια έχουν μειωθεί κατά 14% οι σταθεροί καπνιστές και κατά 13% οι περιστασιακοί. Ειδικά το συστηματικό ή περιστασιακό κάπνισμα  στην ηλικιακή ομάδα των 16-24 παρουσιάζει μείωση κατά 33.3% από το 2009.  Ωστόσο, τα ίδια στοιχεία επισημαίνουν πως παρουσιάζεται αύξηση του παθητικού καπνίσματος, του οποίου τις συνέπειες προσπάθησα να περιγράψω και να απαριθμήσω προηγουμένως.

3. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΤΣΙΓΑΡΟ

Μια άλλη πτυχή του προβλήματος είναι το ηλεκτρονικό τσιγάρο, το οποίο έχει ήδη κατακτήσει σημαντικό μερίδιο της αγοράς και διαφημίζεται ως η υγιεινή εναλλακτική του «συμβατικού» καπνίσματος.

Ωστόσο όλο και περισσότερες έρευνες αμφισβητούν την άποψη αυτήν, επισημαίνοντας μια σειρά από κινδύνους σχετιζόμενους τόσο με τη βραχυπρόθεσμη (Vardavas et al. 2011) αλλά κυρίως με τη μακροχρόνια χρήση των συγκεκριμένων συσκευών «ατμίσματος».

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μειώνουν τη λειτουργία του μυοκαρδίου και των πνευμόνων, αυξάνουν τις φλεγμονές και περιέχουν τοξικούς παράγοντες εκ των οποίων ορισμένοι είναι καρκινογόνοι. Επίσης προκαλούν υπόταση, πόνους στο στήθος, ταχυκαρδία, αποπροσανατολισμό, πονοκεφάλους, θολή όραση, ερεθισμό στο στόμα και στο λαιμό, ναυτία και βήχα.

Επιπλέον οι αναφερόμενες θετικές επιδράσεις του ηλεκτρονικού τσιγάρου στη διακοπή του κανονικού τσιγάρου βρίσκονται υπό σοβαρή αμφισβήτηση ( δεν αποτελεί εγκεκριμένη μέθοδο απεξάρτησης). Επίσης, το «άτμισμα» – ως  προσομοίωση της καπνιστικής συμπεριφοράς, μπορεί να αποτελέσει (ιδιαίτερα για νέους ανθρώπους, ως εναλλακτική επιλογή και υπάρχουν σχετικές πρόσφατες μελέτες) σημείο εκκίνησης της καπνιστικής κουλτούρας, του εθισμού στη νικοτίνη  και αφετηρία της εξάρτησης, τόσο σε επίπεδο κοινωνικής συμπεριφοράς, όσο και σε επίπεδο βιοχημικής πραγματικότητας.

Υπήρξαν φωνές που μας κατηγόρησαν πως είμαστε υπερβολικά αυστηροί σχετικά με την απαγόρευση του ατμίσματος στο δημόσιο χώρο. Όμως πρόσφατα διεκπεραιωμένες μελέτες (Shripp et al. 2013) καταλήγουν πως η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων προκαλεί εκπομπές:

αερολυμάτων & πτητικών οργανικών ενώσεων (βενζόλιο & φορμαλδεΰδη),

προπυλενική γλυκόλη (1,2-προπανεδιόλη),

αρωματικές ουσίες,

βαρέα μέταλλα,

μεταλλικά νανοσωματίδια

και νικοτίνη.

Το άτμισμα δηλαδή σε κλειστό χώρο αποτελεί μια νέα πηγή ρυπογόνων χημικών ουσιών. Συνεπώς η απάντηση στο ερώτημα σχετικά με το παθητικό άτμισμα είναι καταφατική, αν και η σε βάθος έρευνα των επιπτώσεων του ηλεκτρονικού τσιγάρου στον ανθρώπινο πνεύμονα χρειάζεται πιο μακροχρόνιες έρευνες.

4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Κλείνοντας θα ήθελα να πω, πως το νομοσχέδιο του Υπουργείου Υγείας κινείται στον άξονα της διασφάλισης της δημόσιας υγείας και όχι – όπως υποστηρίχθηκε (από λίγους ευτυχώς στις Επιτροπές και στα ΜΜΕ), στον άξονα τακτοποίησης της μιας ή της άλλης δέσμης επιχειρηματικών συμφερόντων.

Ακριβώς λοιπόν επειδή το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό και χρήζει περισσότερης και σε βάθος μελέτης ώστε να υπάρχουν τεκμηριωμένες αποδείξεις για την επικινδυνότητα ή μη του ηλεκτρονικού τσιγάρου, αποφασίσαμε να αυστηροποιήσουμε το πλαίσιο των διατάξεων.

Για εμάς αγαπητοί συνάδελφοι η δημόσια υγεία αποτελεί προτεραιότητα και μάλιστα ορισμένοι από εμάς την υπηρετήσαμε έμπρακτα για σειρά δεκαετιών. Και περισσότερο η εμπειρία μας, παρά η πολιτική μας άποψη, υπαγορεύει πως το πολυπαραγοντικό αυτό πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπίζεται πολυδιάστατα, με παρεμβάσεις που να διαμορφώνουν ένα ενιαίο πλαίσιο από την πρόληψη έως την απεξάρτηση.

Και σε αυτήν την κατεύθυνση θα προχωρήσουμε, επανασυγκροτώντας την ΠΦΥ – μια από τις επόμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες του Υπουργείου και της Κυβέρνησης συνολικά, παρέχοντας με συντεταγμένο και οργανωμένο τρόπο την απαραίτητη ιατρική γνώση και κάλυψη στον ελληνικό πληθυσμό, σε ένα ζήτημα (όχι το μόνο, υπάρχουν και άλλα), όμως σημαντικό και απειλητικό για τον ίδιο τον άνθρωπο και το περιβάλλον του.

Μερόπη Τζούφη | Βιογραφικό

Βουλευτής Ιωαννίνων ΣΥΡΙΖΑ, Παιδίατρος - Παιδονευρολόγος, Αν. Καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής, Πανεπιστημίου Ιωαννίνων