Η νήσος Ψυττάλεια

του Γιώργου Λεκάκη
Η Ψυττάλεια (ή Ψυττάλη ή Ψυτταλία)
είναι μια μικρή, αλλά επίσημη
νήσος του Σαρωνικού, μεταξύ Σαλαμίνος και 1,5
μίλλι προ του στομίου του προλιμένος Πειραιώς.
Αντικρύζει την ακτή του (τ. Δήμου) Κορυδαλλού «είθ’ ο Φώρων λιμήν και η Ψυττάλεια, νησίον έρημον και πετρώδες, ο τινες είπον λήμην του
Πειραιώς» (Στρ. Θ,395).
Το νησί ονομάσθηκε έτσι από τον αρχαίο ήρωα Ψύτταλο.
Έχει έκταση 0,375 τετρ. χλμ. Το μήκος του φθάνει τα 0,8 μίλλια. Το πλάτος του τα 0,2 μίλλια. Το μέγιστο υψόμετρό του αγγίζει τα 45 μ. Δεν έχει μόνιμους κατοίκους. Αν και στην απογραφή του 1961 είχαν απογραφεί 80 κάτ. που ήταν το προσωπικό των ναυτικών υπηρεσιών και οι κρατούμενοι των
φυλακών ΠΝ.

Ιστορία
Μικρό νησί, αλλά έπαιξε σπουδαιότατο ρόλο στην ναυμαχία της Σαλαμίνος
(480 π.Χ.), εξ αιτίας της στρατηγικής της θέσεως. Όταν ο περσικός στόλος
έφθασε προ του ΝΑ. στομίου του στενού, κατέλαβε με εκλεκτό αποβατικό
στράτευμα το μικρονήσι. Στο νησί οι Πέρσες εγκατέστησαν και ευγενείς.

Κι αυτό για δυο λόγους:
- Αφ’ ενός για παροχή καταφυγίου στα περσικά πλοία που θα είχαν
φθορές στην ναυμαχία και στα πληρώματά τους, και
- Αφ’ ετέρου, προς εξόντωση του πληρώματος κάθε ελληνικού πλοίου, που
λόγω εμβολισμού ή άλλης βλάβης, θα επιζητούσε σωτηρία με προσάραξη
στην νήσο.

Οι περσικές μοίρες στήριζαν τα κέρατά τους επί της Ψυττάλειας για
αποκλεισμό του στενού:

προς Κέραμο και προς Κυνόσουρα (κατά Αισχύλο), και
ως αριστερό πόλο στροφής, κατά των φαλαγγών που θα στρέφονταν κατά μέτωπο προς είσπλου στο στενό (κατά Διόδωρο).

Οι Πέρσες οι οποίοι ανέμεναν διάσπαση του αποκλεισμού, που είχαν
εγκαταστήσει, μάλλον προέβλεπαν σύρραξη κάπου κοντά στην Ψυττάλεια.
Η συνέχεια όμως των γεγονότων κατέστησε αυτή την προφύλαξη ανωφελή…
Και όχι μόνον αυτό… Μετά την ήττα του, ο φεύγων περισκός στόλος,
πάνω στον πανικό του, αντιπαρήλθε την Ψυττάλεια, χωρίς να μπορέσει
να παραλάβει τους στρατιώτες του, που είχε αφήσει εγκατεστημένους στο

ερημόνησο… Τους στρατιώτες αυτούς κατέσφαξε ο ελληνικός στρατός, που έφθασε εκεί
περαιωθείς από την Κυνόσουρα, υπό τον Αρχιμήδη…

Η Ψυττάλεια στο διάβα των αιώνων ξεχάσθηκε, «χάθηκε»…
Αναφέρεται ξανά από τους Spon και Wheler (1675), αλλά με το όνομα Λιψοκουταλιά – ακόμη και σήμερα το κοινό, λαϊκό της όνομα είναι Λιψώ ή Λιψοκουτάλα (ή Λειψοκουτάλα), εξ αιτίας του 

σχήματός της, που μοιάζει με λιψή κουτάλα, όταν την κοιτά κανείς από ψηλά (λ.χ. από το όρος Αιγάλεω)…

Οι Spon και Wheler την αναφέρουν ως «βρίθουσα λαγών και κονίκλων, οι οποίοι απέθνησκον
εκ γήρατος, αφού ούτε οι Τούρκοι τους κυνηγούσαν, φοβούμενοι τους πειρατές, ούτε οι Έλληνες, με τις πολλές ημέρες της θρησκευτικής νηστείας τους». Η θέση της

Ψυττάλειας, ακόμη και σήμερα, είναι σημαντικότατη για την άμυνα
του Πειραιώς. Γι’ αυτό και με εντολή Χ. Τρικούπη, επί αυτής εξετέλεσε
μελέτες περί μονίμου οχυρώσεως του Σαρωνικού, ο λοχαγός του μηχανικού
Πέτρος Λυκούδης. Στα τελευταία έτη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι
συμμαχικές δυνάμεις παρέμεναν στον όρμο του Κερατσινίου, το φράγμα
του λιμένος και του Στενού της Σαλαμίνος εκτεινόταν από τον «ώμο» του
κυματοθραύστη του Θεμιστοκλέους, έως τον φάρο της Ψυττάλειας.

Στα νεώτερα χρόνια μετετράπη σε ναυτικές φυλακές.
Η ΝΑ. άκρα της ΒΑ. πλευράς της νήσου – που αντικρύζει τον λιμένα των
Φωρών – ονομάσθηκε - από την «Επιτροπή προς εκλογήν τοπωνυμιών για
τα ανώνυμα περί τον Πειραιά σημεία της ακτογραμμής» (1923) - Αμεινίου
Άκρα, προς χάριν του σαλαμινομάχου. Και το προς Δ. ακρωτήριο της
νήσου ονομάσθηκε Πολυκρίτου Άκρα, προς τιμήν του Αιγινήτη Πολυκρίτου,
επίσης διακριθέντος στην ναυμαχία Σαλαμίνος.

Επί της νήσου ευρίσκονται πολλοί μαρμάρινοι τάφοι ξένων αξιωματικών και
σημαινόντων Ελλήνων. Η κορυφή (υψ. 45,2 μ.)[1] στο κέντρο της νήσου
επελέγη ως σημείο ανεγέρσεως Μνημείου του Αφανούς Ναύτη. Κάτι που
έγινε στις 6 Νοεμβρίου 1930, ημέρα εορτασμού της 100ετηρίδος της
εθνικής παλιγγενεσίας, από τον Δήμο Πειραιέων, με κάθε επισημότητα και ιεροτελεστία.

http://www.lekakis.com/